Choroba aleucka (Aleutian disease, AD) jest przewlekłą i nieuleczalną chorobą norek hodowlanych (Neovison vison). W fermach krajowych stanowi aktualny i ważny problem z uwagi na duże straty ekonomiczne będące wynikiem: częstych ronień, niskiej plenności, wysokiej śmiertelności osesków w pierwszych dniach po urodzeniu oraz dość licznych padnięć kilkumiesięcznych norek.

Skąd bierze się choroba aleucka?

Czynnikiem przyczynowym AD norek jest bezotoczkowy wirus AMDV (Aleutian mink disease parvovirus). Wirus AMDV jest wyjątkowo oporny na czynniki środowiska zewnętrznego, w którym zachowuje właściwości zakaźne przez kilka miesięcy, a niekiedy nawet lat. Naturalnym rezerwuarem AMDV są: dzikie norki, szopy, sobole, lisy, psy, fretki, koty, króliki oraz myszy. Natomiast pierwotnym i zasadniczym źródłem zakażenia są norki chore i bezobjawowi nosiciele wirusa. U chorych zwierząt w kale, moczu i ślinie wirus pojawia się około 10. dnia po zakażeniu, natomiast w mleku występuje pod koniec laktacji, tj. 36.–40.  dnia po porodzie. 

Wtórne źródło zakażenia stanowią niesterylne narzędzia, strzykawki oraz rękawice używane podczas wykonywania zabiegów lekarskich, a także zanieczyszczona karma i woda oraz sprzęt do poskramiania i pielęgnacji zwierząt. Przenoszenie wirusa AMDV odbywa się zarówno drogą poziomą, jak i pionową. W warunkach naturalnych zakażenie poziome szerzy się głównie drogą inhalacyjną, rzadziej pokarmową lub przez kontakt bezpośredni (np. pogryzienia, kopulacja). Podstawową rolę w transmisji wirusa odgrywa droga pionowa (z matki na płód), która ma zasadniczy wpływ na stacjonarne występowanie choroby w fermach zapowietrzonych.

Choroba aleucka – jakie ma przebieg?

Przebieg choroby AD może być różnorodny w zależności od: zjadliwości szczepu wirusa zakażającego, wieku norki, stanu układu immunologicznego i genotypu zwierzęcia. Wirus AMDV cechuje silny limfotropizm i po wniknięciu do organizmu ulega ciągłej i intensywnej replikacji. Komórkami docelowej replikacji są głównie limfocyty T i B, w mniejszym zaś stopniu makrofagi. Ulegające proliferacji pod wpływem swoistego antygenu limfocyty T i B spełniają optymalne warunki do intensywnej replikacji AMDV prowadzącej do zaburzeń funkcji układu immunologicznego i spadku odporności przeciwzakaźnej. 

Następstwem silnej i stałej humoralnej odpowiedzi immunologicznej organizmu są zmiany patologiczne w narządach, będące przyczyną licznych upadków i niskiej opłacalności hodowli, związanych z niską średnią miotu. Ponadto silna supresja układu immunologicznego wywołana trwałą infekcją wirusa AMDV zwiększa podatność norek na wtórne infekcje bakteryjne wywołane przez Pasteurella sp., Salmonella sp. lub Streptococcus sp.

Choroba aleucka – postępowanie przeciwepizootyczne

Z uwagi na brak leczenia przyczynowego oraz swoistej immunoprofilaktyki (szczepionki) podstawowym elementem postępowania przeciwepizootycznego są: wczesna i swoista diagnostyka choroby AD oraz izolacja i eliminacja z fermy norek zakażonych AMDV jako pierwotnego źródła zakażenia, a także dewastacja zarazka w środowisku zewnętrznym przy użyciu właściwych środków dezynfekcyjnych. Zwierzęta znajdujące się w fermie należy corocznie badać przed kryciem (styczeń–luty) oraz po odsadzeniu (maj–czerwiec).W swoistej diagnostyce choroby AD bardzo przydatne są metody pośrednie, pozwalające wykryć obecność swoistych przeciwciał w surowicy krwi lub antygenów wirusa w zakażonych tkankach i narządach wewnętrznych norek. Standardem w rutynowej diagnostyce choroby AD przy masowym badaniu próbek surowicy krwi norek jest immunoelektroforeza przeciwprądowa (CIEP) ze względu na wysoką swoistość i bardzo dobrą czułość, nieskomplikowaną procedurę pozyskiwania antygenu, łatwość i krótki czas wykonywania testu oraz niskie koszty. Natomiast drugim obecnie testem stosowanym w diagnostyce serologicznej AD jest test ELISA oparty na białku VP2, cechujący się czułością 99,7 proc. i swoistością 98,3 proc.

Choroba aleucka – diagnostyka

W diagnostyce choroby AD oprócz metod pośrednich obserwuje się coraz częstsze wykorzystywanie technik biologii molekularnej, ponieważ:

♦ są bardziej czułe i cechują się wyższą swoistością w stosunku do metod konwencjonalnych,

♦ umożliwiają dokonanie charakterystyki materiału genetycznego izolatów AMDV pochodzących z ferm, gdzie choroba aleucka ma różny przebieg kliniczny,

♦ są przydatne nie tylko w diagnostyce AMDV, lecz także w zrozumieniu zjawisk związanych ze zmianami mutacyjnymi zachodzącymi w poszczególnych izolatach,

♦ umożliwiają przyżyciowo wykrycie DNA wirusa AMDV we wczesnym okresie zakażenia w leukocytach krwi obwodowej, natomiast pośmiertnie w narządach limfoidalnych takich jak śledziona i węzły chłonne.

Tekst ukazał się pierwotnie w kwartalniku „Zwierzęta Futerkowe” wydawanym przez Polski Związek Hodowców Zwierząt Futerkowych